Update maart 2022

De bijzondere ‘sneeuw’ winter van 1979
&
Aanvullend: enkele jaren met ‘sneeuwval’

Weet u nog waar u was op 30 december 1978?
Dat deze winter (de laatste met een koudegetal >200) met veel sneeuw gepaard ging, vooral in het noorden van het land, dat weet iedereen. Maar de aanvang van de koudegolf was nog sensationeler met een spectaculaire daling van temperatuur binnen 24 uur.

Wat vooraf ging/ de rol van ligging van hogedrukgebieden
Al in november was het met tijd en wijle al fris: er waren 7 nachten met lichte vorst en het koudegetal was 4,6. Op 28 november ontstond er boven noordelijk Scandinavië een hogedrukgebied die zich de dagen daarna ontwikkelde tot een krachtig hogedrukgebied. Met een noordoosten wind werd koude lucht naar Nederland gevoerd. Meestal zijn zulke ‘speldenprikken’ een voorbode voor mogelijk koude perioden in de winter.
December deed vooraf aan de koude inval al van zich spreken. Vanaf 1 tot 7 december vroor het ’s nachts (tot -5,4°) , er waren 3 ijsdagen. Daarna trad de dooi in, maar hogedrukgebieden konden zich handhaven boven Groenland en Noord-Europa met als gevolg dat het opnieuw koud was vanaf 17 tot 23 december. ’s Nachts vroor het tot -8,4°, op de 18e bleef het vriezen ( max -4°), er waren 4 ijsdagen. In totaal viel tot 24 december 7 dagen met sneeuwval te noteren en was het koudegetal in De Bilt over de eerste 23 dagen van december 29,4. Veel winters uit de 21e eeuw komen daar niet eens aan. Over de periode 2001 / 2022 zijn dat er al 11 die dat niet haalden.
Net rondom de Kerst was het bij ons somber en zacht waarbij het veel regende, omdat een depressie net ten zuidwesten van Ierland ons weer nog wist te bepalen, terwijl in Scandinavië de temperatuur begon te dalen.

Periode 27-28 december
Tussen een lagedrukgebied boven Scandinavië dat naar het oosten trok en het hogedrukgebied dat nog steeds boven Groenland lag werd met een noordelijke stroming zeer koude lucht richting Scandinavië gevoerd. Hiermee werd de start gemaakt van een van de meest interessante weersituaties van de afgelopen 120 jaar.
In Scandinavië, maar ook in Finland en Rusland is het dan al bitterkoud. Wij schrijven 28 december: Helsinki meldt -24° en Kinguisepp, op de grens met Estland, -39°. De vorstgrens ligt dan nog steeds over Denemarken, in het noorden van Schotland vriest het dan ook al.  

De vorst inval op 30 december / start koudegolf
Op 29 december 1978 is het nog zacht met 11° en valt er regen. In Denemarken sneeuwt het dan stevig. Omdat de luchtdruk stijgt boven Scandinavië wordt er zeer koude lucht richting west Europa getransporteerd. Deze wordt eerst nog afgesneden, mede door het laag te westen van Ierland, en kan daardoor Nederland nog niet bereiken. Maar de kou werd zodoende wel ‘opgeslagen/verzameld’. In Denemarken en Noord Duitsland raakt men dan al ingesneeuwd en het vriest daar op de 29e al 7 à 10 graden. 
Jan Pelleboer en Hans de Jong zijn allebei volledig overtuigd van de vorstinval. Omdat de kern van een ander laag vanuit Polen “afzakt naar het zuiden”, draait de wind van zuidwest naar noordoost en neemt sterk in kracht toe. Met als gevolg een zeer sterke daling van de temperatuur in zeer korte termijn. Je kon de temperatuur op je thermometer gewoon zien dalen! De regen ging direct over in sneeuw, vooral in het noorden van het land.
In de ochtend van 30 december liggen de temperaturen nog ver uit elkaar: in Groningen en Friesland vriest het dan 8 graden terwijl het in Limburg nog 8 graden boven nul is. In het noorden ligt er dan al een flink pak sneeuw die door de wind tot sneeuwduinen leidt.
In de ochtend van 30 december begint ook in het zuiden van het land de temperatuur snel te dalen. Om 14 uur van deze dag heerst koning winter in het gehele land.
Het vorstgebied in Europa is op de 30e een stuk groter geworden. Ik hoor Hans de Jong nog zeggen: ‘De Beer is los’. De vorstgrens loopt van noord Frankrijk over Luxemburg naar Tsjechië. Om 13.00 uur op de 30e is het in Noord Duitsland -8° tot –14°, in Warschau –18°, in Moskou –33° en in Noord Rusland –40°. Zweden noteert bijna -49°.

Op 31 december liggen de maximum temperaturen in Nederland op een gegeven moment zelfs tussen -6° en -13°, wat zeer koud is voor Nederland. Het was een sensationele daling van temperatuur, die zich binnen 24 uur voltrok. In het oosten van het land, in Twenthe, staat het kwik om één uur in de middag op -15°! In de loop van de middag staat de thermometer zelfs op -15,7°. Ook weerstation Losser (Johan Effing) meldt op de 31e -15,7°.

De scherpste temperatuurdaling in Nederland sinds mensen heugenis.
Grafiek van Haarlem (eigen metingen) en De Bilt – December 1978 naar Januari 1979

Grafiek van De Bilt – 25 november 1978 tot 28 februari 1979 (update maart 2021)

Het vroor daarna een week ’s nachts (zeer) streng, maar mede door de vele sneeuw kwam er niet veel van schaatsen.
Dinsdag 2 januari 1979 was voor veel weer liefhebbers één van de meest interessante dagen op weergebied. Als scholier was het kerstvakantie, dus was alles gericht op de lucht en de barometer. Deze dag zou zware sneeuwval geven, afwachten was hoeveel, terwijl het stevig vroor. De dag verliep ook met  zeer sterke temperatuurschommelingen door een Polar Low dat via Schotland de Noordzee optrok. Op grotere hoogte was er zeer koude lucht aanwezig, op het 500 hPa vlak daalde de temperatuur tot onder de -42°. Deze zeer koude lucht trok over het relatieve warme zeewater en zorgde ervoor dat het lagedrukgebied sterk activeerde. In Noord Holland begon het al vroeg in de ochtend te sneeuwen bij een temperatuur van -7°. Het sneeuwde zo hard dat in de loop van de middag al het verkeer in het noorden van Noord-Holland onmogelijk geworden was. In Noord-Holland viel tussen de 15 en 35 centimeter verse sneeuw. De kern van het Polar Low volgde een baan via Rotterdam en Gilze Rijen naar het zuidoosten, zodat ten zuiden van deze lijn de temperatuur tijdelijk even boven nul kwam. Pas op 8 januari zette algehele dooi in, maar vanaf 14 januari t/m 29 januari vroor het opnieuw stevig. In die periode kon er enkele dagen op straat geschaatst worden, omdat het een dag regende bij temperaturen onder nul.
Van 14 t/m 22 februari 1979 vroor het opnieuw. Deze periode startte op 14 februari met veel sneeuw en sneeuwjachten, vooral in het noorden van het land. Het leger moest ingezet worden om sneeuw te ruimen. 

Verslagen over 14 februari – site van Meteolink: De Valentijnsdag van 1979 zal men in vooral het noorden van het land niet snel vergeten. Het begon allemaal door een depressie in het Kanaal. Als tegenhanger fungeerde een krachtig hogedrukgebied boven Scandinavië. Dat systeem pompte juist ijzige lucht naar het zuiden. Door toename van de luchtdrukverschillen in onze omgeving stak er in de avond en nacht naar de 14e al een bulderende noordooster op.
Weerman Hans de Jong (aparte link naar en over Hans) schreef in het dagblad Trouw op 15 februari het volgende (iets ingekort door mij): ‘Het weer is in Nederland gisteren zeer uitzonderlijk geweest en vooral erg contrastrijk. In Zoetermeer was iets van een vleugje lente te voelen bij een heerlijk zonnetje. Dat was een groot contrast met Uithuizermeeden waar het -1,5° was. Daar woedde een sneeuwstorm met een windkracht van 7 à 8 uit het noordoosten. Er werden in korte tijd al snel “duinen” tot 30 cm hoogte gevormd. Die kou-inval betekende de ouverture tot een markant winteroffensief dat zich vandaag (15 februari) over het hele land zal uitbreiden. De regen zal overgaan in sneeuw’.
Op de 14e februari ontstonden er in de loop van de dag steeds meer problemen in een strook globaal ten noorden van de lijn Enkhuizen-Lelystad-Zwolle-Emmen. Verkeer was nagenoeg niet meer mogelijk. Het ergste moest toen nog komen. Op de 15e breidde de sneeuw zich verder naar het zuiden uit en door de aanhoudende noordoostenwind raakten steeds meer dorpen in het noorden van de buitenwereld afgesneden. Er zijn dan sneeuwduinen van 3 tot 6 meter hoogte! Mede hierdoor viel de stroom in veel gebieden uit. Een dergelijke dag zou heden ten dage tot ernstige samenlevingsbedreigende situaties leiden, gewoonweg omdat we dergelijke toestanden niet meer gewend zijn. Of zo’n situatie nog eens voor gaat komen, wie zal het zeggen, maar de winter van 1979 is tot op heden de laatste echt koude winter.
Op 2 mei viel er overigens ook nog veel sneeuw, waarbij het zelfs tot kleine sneeuwduintjes kwam. De lente van 1979 was dan ook erg fris met 8° (de norm van 2010 om die van 2020 is 9,5° om 9,9°), zie ook onderstaande grafiek t.o.v. de norm van 2010. De lente van 1979 is trouwens nog steeds de natste sinds de metingen, met 310 mm.

Afwijkend 25 daags-voortschrijdend gemiddelde van de temperatuur: verloop van de winter en lente van 1979 vergeleken met de ‘norm 2010’

 ‘Cold Winters’ – Alle zeer koude winters hadden een Elfstedentocht, maar hoe hard het ook vroor, niet de winter van 1978-79, welke zelfs meer vorstdagen had dan die van de winter van 1947. Onder ‘Winter overzichten’, zie de link verderop op de pagina, meer gegevens. Overigens was de winter van 1979 het somberste met slechts 108 uur (norm 2010/2020 is 198/211 uur).

Schaatsen op straat in 1979, ijsschotsen op het strand In de winter van 1962-63 waren er de ijsschotsen op het strand, maar ook in de winter van 1979 waren deze er, al waren deze minder spectaculair. Wandelend langs de kust van Zandvoort, wij trainden voor de vierdaagse van Nijmegen, trapte ik die als tiener kapot. Er kon in deze winter 2x geschaatst worden op straat. Op 20 januari viel regen met temperaturen onder nul en het bleef daarna nog een week vriezen. Ook in februari kon er op straat geschaatst worden.

Sneeuwruimen in winter van 1979
In het noorden van het land moest zelfs het leger ingezet worden om de wegen sneeuwvrij te houden. Dat lukte zeker niet overal gemakkelijk. Hilarisch genoeg moesten de boeren het leger helpen (vernomen uit betrouwbare bron in Friesland, wat in 1979 voor zover ik weet niet in het nieuws was), omdat de legervoertuigen vastliepen in de sneeuw. Onderstaand enkele foto’s uit het Haarlems Dagblad van 1979, een foto van de ‘autobahn’ in Duitsland en de sneeuwduinen in Uithuizermeeden op 15 februari. De winter van 1979 noteerde 60 sneeuwdekdagen (norm 2010/2020 is 13/10), vandaar dat het niet tot een Elfstedentocht kwam, omdat het ijs niet kon aangroeien.

Stuifsneeuw

Hieronder foto 1: Duitsland ingesneeuwd en foto 2: sneeuwduinen in Uithuizermeeden

Sneeuwdekdagen
Met dank aan Adrie Huiskamp voor de uitleg. Officieel is er sprake van een sneeuwdekdag wanneer minimaal de helft van de omgeving van de waarneemplaats bedekt is met minimaal 1 cm sneeuw. Op VWK stations en enkele KNMI stations wordt dit om 7 uur ’s-ochtends en ’s-avonds gemeten, wintertijd. Op KNMI-regenstations wordt om 9 uur ’s-ochtends gemeten. Een representatieve sneeuwdekdag is een dag waarop gedurende tenminste 3 uur achtereen sneeuw ligt. In de strenge winter van 1962-1963 waren er ongeveer 71 sneeuwdekdagen, vanaf de Kerstdagen tot begin maart! 13 oktober 1975 noteerde de vroegste sneeuwdekdag. Winters met meer dan 50 sneeuwdekdagen waren die van 1939, 1942, 1963, 1970 en 1979. 1963 en 1979 hadden de gehele maand januari in De Bilt een sneeuwdek. In 1963 ook over geheel februari. De laatste datum dat als sneeuwdekdag genoteerd werd na de winter is 4 mei 1979. In 1979 viel er vanaf 30 april tot 6 mei ergens in Nederland sneeuw. Op 2 mei 1979 viel er uitgebreid sneeuw, in Gorredijk lag toen 6 cm. 

Enkele bijzondere situaties met sneeuwval:
Deze gegevens heb ik ook opgenomen op een zelfstandige pagina,
die pagina is uitgebreider en meer compleet, vanaf 1918: ‘Geschiedenis sneeuw in Nederland’

1942: In de Oorlogswinter van 1942 lag in Nederland op veel plaatsen enige tijd ongeveer 50 cm sneeuw.
1947: In deze strenge winter lag en viel er geregeld sneeuw, maar het waren meest geen grote hoeveelheden.
Eind februari en begin maart viel er wel aardig wat sneeuw. Met een daarbij harde wind werd het wegverkeer flink ontwricht, vooral in het noorden en oosten van Nederland raakten enkele dorpen dagenlang geïsoleerd.
1966: Op 8 februari 1966 waren er zeer grote verschillen in ons land. Een lagedrukgebied trok via Amsterdam richting de Veluwe, om vervolgens de grens over de trekken. Er was die dag in het noorden van het land sprake van een zware sneeuwjacht. In een smalle overgangszone viel ijzel, terwijl het in het midden en zuiden van het land letterlijk warm water regende bij temperaturen van ruim 10 graden boven nul.
1969: Op 16 februari viel er veel sneeuw, dat was net met Carnaval, zodat vele festiviteiten niet doorgingen.

1969: Op 15 en 21 december 1969 viel er een redelijk pak sneeuw, maar een witte kerst werd het niet.
1978: Late extreme sneeuwval kwam voor op 11 april 1978, waarbij in de westelijke kustprovincies 10 tot plaatselijk 20 cm sneeuw viel. Het duurde dagen voordat alle sneeuw gesmolten was.
1978: Tijdens de befaamde koude inval op 30/31 december viel er rond 15 cm sneeuw, deze werd door de harde wind in het noorden van het land opgewaaid tot 80 cm hoge sneeuwduinen.
1979: Op 2 januari viel er tot 40 cm sneeuw in delen van Noordwest Nederland. Ook in het westen van het land viel 15 tot 35 cm door een Polar Low die langs de kust naar het zuiden trok. Zo liep het zicht in Amstelveen terug tot 80 m en viel er 8 cm sneeuw in 20 minuten. Er ontstonden door een stevige wind opnieuw sneeuwduinen. Op 10 januari sneeuwde het in het hele land 6 uur matig er viel er tot 8 cm. Ook later in januari viel veel sneeuw.
1980: De 3e november 1980 leverde de vroegste ijsdag in De Bilt met een maximumtemperatuur die niet hoger uitkwam dan -0,9 graden. Daarna volgde zware sneeuwval op 6/7 november 1980, met name op de lijn Haarlem, via de Veluwe, richting de Achterhoek. In de regio Haarlem /Amsterdam viel rond 15 cm.
1982: Op 7 januari 1982 veroorzaakte een zogeheten koude put zeer zware sneeuwbuien op Texel, Vlieland, Terschelling, het westen van Friesland en de kop van Noord-Holland. Op Vlieland viel bijna een meter sneeuw. In Amsterdam vielen slechts enkele vlokken en in het centraal station zagen de mensen stomverbaasd de zwaar besneeuwde treinen vanuit Enkhuizen en Den Helder binnen komen.
1984: Op 22 en 23 januari 1984 brachten twee opeenvolgende depressies, die pal over Nederland trokken, zware sneeuwval in grote delen van het land met in het gebied tussen Beverwijk en Amsterdam de meeste sneeuw. Daar viel 20 tot 30 cm.
1985: Op 6 januari was er sprake van een sneeuwstorm. In januari 1985 viel op de Waddeneilanden circa 1 meter sneeuw door sneeuwbuien die boven de Wadden bleven ‘liggen’.
Op 8 februari trok een depressie langs onze zuidgrens naar het oosten en veroorzaakte ten zuiden van de lijn Leiden-Arnhem zware sneeuwval, waarbij in Noord-Brabant op veel plaatsen tot 15 cm sneeuw viel. Carnaval werd enkele dagen later tijdens bittere koude boven een dik sneeuwdek gevierd.
1987: Rond 10 januari 1987 viel er op de Wadden eilanden veel sneeuw, Terschelling kwam tot 80 cm.
1991-99: De jaren ’90 van de vorige eeuw waren bijzonder arm aan sneeuw. Alleen in 1991 en 1999 was er in een groot deel van ons land een periode met een flink sneeuwdek.
In februari 1991 hadden we te maken met een vorstperiode die twee weken duurde. Op de 15e kwam een einde aan de kou. De dooiaanval, men verwachtte dat deze met regen gepaard zou gaan, werd toch met sneeuw beëindigd. In grote delen van het noorden en midden van het land viel meer dan 10 cm sneeuw.
2005: Op 2 maart 2005 viel er in Friesland, Drenthe en Groningen plaatselijk 40 tot 50 centimeter sneeuw. Op de pagina ‘Overzichten Lente’ wordt daar ook aandacht aan besteed.
2005: 25 november 2005 kende 3 verschillende weertypes.
In het noorden waar de kern van een lagedrukgebied lag, was het [1] windstil en scheen de zon geruime tijd. De kerndruk lag in Leeuwarden op 975 hPa. Aan de westkust [2] regende het flink en stormde het. In Hoek van Holland werd de zwaarste windstoot ooit gemeten, maar liefst 173 km/uur!
Echter, in het (zuid) oosten en vooral op de Veluwe viel de [3] sneeuw ‘met bakken uit de lucht’. Er viel binnen 12 uur 40 cm op de Veluwe. Daarbij was het in de Bilt de donkerste dag ooit sinds de metingen. Er stond 800 km file waardoor deze dag bij mensen lang bij bleef.
De hogere delen van de Veluwe en de Achterhoek kregen door temperaturen die rond het vriespunt schommelden veel sneeuw. Met name de langdurig zware sneeuwval had natuurlijk vele gevolgen. Vooral op de Veluwe bezweken bomen onder de grote druk van het sneeuwdek. Niet alleen dennenbomen, maar ook van tientallen eiken- en beukenbomen (die door de warme herfst nog volop in blad stonden), braken grote takken af.
Doordat vrachtwagens vanwege de lage snelheid de besneeuwde heuvels op de Veluwe niet meer op konden rijden, liep het verkeer muurvast op de A50, de A1 en de A28, inclusief het onderliggende wegennet. De files bleven tot diep in de nacht staan, hulpverleners deelden dekens, brandstof en warme dranken uit. Sommigen stonden meer dan 12 uur in de file. Ook het treinverkeer had last van de storing. Treinen strandden in Zwolle, waardoor passagiers die naar het noorden wilden reizen, in opvangcentra moesten overnachten. Bussen op de Veluwe reden niet meer. De gemeente Haaksbergen (25.000 inwoners) in Twente zat bijna drie dagen zonder stroom.
2009: Op 17 en 18 december 2009 viel vooral in een strook van de kop van Noord-Holland naar Groningen in totaal 10 tot ruim 30 cm sneeuw. Op 20 december viel er 10 tot 20 cm in grote delen van het midden en zuiden van het land.
2010: In de nacht van 1 op 2 januari 2010 viel er in de westelijke kustprovincies 5 tot 10 cm. Overdag op de 2e viel er met name in de noordelijke helft van het land 5 tot 20 cm. Op 6 januari viel er een zware sneeuwbui juist tijdens de avondspits in de regio Haarlem-Amsterdam. Op 9 en 10 januari was er in een deel van het land sprake van een sneeuwjacht. Er werden plaatselijk sneeuwduinen gevormd tot ruim een meter hoogte.
2010: Op vrijdag 17 december 2010 viel met name in de Randstad en Zeeland tot 20 cm sneeuw. Tijdelijk was er een weeralarm. De dagen daarna, vooral op de 19e, groeide het sneeuwdek in het westen en midden van het land verder aan. Op 24 december viel er 30 cm verse sneeuw in Limburg. In de periode 2011 tot 2016 viel er niet veel sneeuw.

2017: Vooraf aan de dooi vanaf 12 februari viel er op 11/12 februari rondom een brede strook in de lijn Haarlem naar Zevenaar plaatselijk tot ongeveer 12 cm sneeuw. De oorzaak was een “onverwachtse” koude put in de bovenlucht. Voorafgaand aan de sneeuw meldden mensen mij dat apps op hun mobiel dat het weekend meest droog zou zijn, waarop ik moest lachen. “Lang leve de apps”. De grootste hoeveelheid viel vooral in delen van Zuid-Holland en in Noord-Holland, mede omdat daar de dag daarvoor ook sneeuw viel.

Dagen met veel sneeuw op 15 februari
1956: Op 15 februari 1956 viel er in de Bilt 24 cm sneeuw, dat was het hoogste sneeuwdek sinds de sneeuwmetingen daar in 1850 van start gingen. In Overzichten Winter extra aandacht over februari 1956.
1979: Op 14/15 februari 1979 was het noorden van het land nagenoeg van de buitenwereld afgesloten. Enkele feiten van de sneeuwstorm in Noord-Nederland: de duur van driftsneeuw was ongeveer 90 uur, het sneeuwdek was naar schatting 20 à 30 cm , sneeuwduinen tussen 3 en 6 meter, een gemiddelde temperatuur van -6° en wind uitschieters tot 100 km/uur.
1987: Op 15 februari 1987 viel er vooral in het zuiden van Limburg langdurig sneeuw. Het sneeuwdek was lokaal 30 à 40 cm.

Sneeuwval
Aardig om te lezen is het artikel over het ontstaan van natte sneeuw en over (bijzondere hoeveelheden) sneeuwval.
Artikel van Meteonet / de heer Verrips: Weer wat geleerd Opmerking: ‘typefoutje’- de vroegste dag in het jaar met sneeuwdek is 13 oktober 1975.
Naar Winter overzichten
Eens in de 50 jaar nog maar een Elfstedentocht?
Naar de pagina Elfstedentocht (met overzicht koudegetallen winter & seizoen)

Bronnen:
Hans de Jong
Haarlems Dagblad en Leidse Courant
KNMI voor de cijfers van De Bilt
VWKweb.nl inzake uitleg sneeuwdek dag
Meteonet over sneeuwval
Meteolink voor de ‘geschiedenis’ van de winter van 1979: Meteolink

Beelden
Sneeuw overlast 1979: Beelden van de sneeuw 1
Sneeuw overlast 14-2-1979: Beelden van de sneeuw 2

Extra interessant naslagwerk over de winter van 1978-79:
Meteo Consult / Meteogroup / Weer.nl heeft (vele) oude documentatie uit hun archief verwijderd van internet en/of niet herplaatst. Een ieder mag er het zijne van denken, maar het is geen service.  
Meteo Consult – Link is in 2018 door Meteogroup niet overgenomen – Winter 1978-79: 1
Meteo Consult – Link is in 2018 door Meteogroup niet overgenomen – Winter 1978-79: 2
Meteo Consult – Link is in 2018 door Meteogroup niet overgenomen – Sneeuw 14-2-79
Meteo Actueel – Document is verwijderd –  Februari 1979 – Bron: Weerspiegel

Meteolink – De maand Januari door de jaren
Meteolink – De maand Februari door de jaren